Dönüş İçine Frenleme (İz Frenlemesi)
Dönüş İçine Frenle Girmek
Hurt raporunu göre tek arabalı kazalarda motosiklet sürücüsünün hataları olayların 2/3 ünde belirleyici faktördür. Sebepler motoru kaydırmak ve düşmek yada aşırı frenleme veya motoru aşırı hız sebebiyle dönüş esnasında dönüş yayından çok açmaktır. Fren yapmak bir motor sürücüsü için belki en önemli işlemdir. Frenleme bizim çabuk durmamızı ve bir engele gelip çarpmadan durmamızı sağlar. Birçok sürücü motorunu tam duruşa getirmek için gereken mesafeye doğru anlamış değildir. Frenleme mesafesi hızla birlikte artar ve maalesef bu artış ardışık değildir.
Motor 50 km hız yaparken 11 metrede duruyorsa bu 100km hızda 22 metrede duracak anlamına gelmez. Gerçekte mesafedeki artış hızdaki artışın farkının karesi kadar artar ve takribi 45 metredir. Bu sebeple hızdaki düşmede frenleme(durma) mesafeniz üzerinde büyük etki yapacaktır. Tabi burada reaksiyon süresini de ilaveten göz önüne alınız. Gözünüzün olayı algılayıp beyninizin gerekli emri vermesi frenleme mesafenizi artıracaktır. Yol/lastik ve peg/kasnak etkinliğine yine hava ve asfalt ve lastik ısısı da durumunuzu etkileyecektir.
Ön ve arka frenin yakın durumlarda doğru kullanımı yaşam ile ölüm arasındaki çizgiyi çeker. Normal durumlarda frenleme dümdüz bir işlemdir ve siz kaygan bir zemin üzerinde değilseniz her iki freni birden yavaşlamak veya durmak için kullanırsınız. Durdurma gücünün yüze 70-100 arası oranı ön frendedir. Bunu aklınızda tutarak ön freni arkadan daha fazla talim yaparsınız ama ideal olan her iki frenin birlikte dengeli kullanımıdır. Her iki frene birden kademeli olarak eşit güçle bastınız, bu frenlemenin ilk safhasıdır. Ağırlık öne transfer olacaktır. Ön süspansiyonlar bastıkça ve kollarınız kırıldıkça ön teker yolu daha fazla ısırmaya başlar.
Şimdi önde daha fazla ağırlık vardır. Bu aşamada arka fren üzerindeki uygulamayı büyük oranda yada tamamen kaldırın ve ön fren ki tüm yol tutma gücünün çoğu üzerindedir ikinci fren aşamasına geçerken yüzde 100 frenlemeyi üslenir. En azından oran yüzde 85 in altına düşmez. Fakat bu durumda belki de siz motorunuzun fren gücünün limitlerinden hala uzakta olabilirsiniz. Motosiklet yavaşlar ve frenler ve lastikler vasıtasıyla uyguladığınız güçler azalır. Ön, süspansiyonları üzerinde yükselmeye başlar. Ön freni düşük hız ön teker kilitlemesi olmasını önlemek için giderek azaltırsınız ve arka fren uygulamasını tekrar başlatırsınız.
Ön fren uygulaması başlayınca olanları tekrar edersek çatallar basacak ve ön tekere aktarılan ağırlık ekstra yol tutum gücü sağlayacaktır. Bu noktada normal frenlemedesiniz. Fren kolunu sıkmağa devam ederseniz ön frenin üzerine gelen ağırlık artacaktır. Sonuçta ön frenin üzerine gelen ağırlığın çoğu ile siz frenlemenin yüklenme eşiğine gelirsiniz. Bu eşikten öteye de freni sıkmaya devam ederseniz ön freniniz şikayete başlar. Bu maksimum frenleme noktasıdır. Ön teker bir kilitler bir bırakır, hareket ön lastiğin bir iki cm kayıp tekrar yolu kavrayarak dönmesi şeklindedir. Şayet kaymadan sonra teker tekrar yolu kavrayıp dönmeye başlamazsa bu tam kilitlenmedir ve kaza olur. Frenleme kaygan yüzeylerde çok daha özenle yapılmalıdır. Kaygan zeminlerde frenlemeye daha önceden başlanılmalı takip mesafeleri daha uzun tutulmalıdır çünkü yol tutumunun daha zayıf olması aynı ağırlığın durması için daha uzun mesafeyi gerektirir.
Dönüşte frenlemek genellikle pistlerde yarış esnasında rakibi geçmek için kullanılır. Daha çok spor motorlara has bir tekniktir. Hata affetmez. Doğru kullanılırsa sizi bir dönüşteki kaygan bir döküntünün yaratacağı kötü sonuçlardan kurtarabilir. İdeal bir dönüşte siz ya gazda yada frende olursunuz – tabi motorunuzu boşta gezdirmiyorsanız – dönüşte fren tekniği sizin giriş süratinizi maksimuma çıkarır ve bir şekilde çıkış süratinizi de. Lastiklerinizin sağladığı yol tutum miktarı gazlamak, frenlemek ve dönüş arasında kullanılır. Bir dönüş esnasında bu bileşim; kısmen gazlama ve kısmen dönüş yada kısmen frenleme ve kısmen dönüş şeklinde olabilir. Gazladıkça dönüşün kullanabildiği yol tutumu azalır. Aynı şekilde frenlemeye ayrılan bölümde azalır. Yada dönüşe çok bölüm ayırmak için hız düşürülür ve de frenleme hafifletilir. Dönüş içi frenlemesi dönemece daha yakın frenlemeye başlamak ve dolayısıyla daha yüksek bir giriş hızı sağlamak ve dönüş esnasında hafif frenlemede kalmaktır. Sert dönerken frenlemenin dozunu kaçırırsanız motor kayar ve düşersiniz.
Dönüşün enstrümanları giriş, dönüşün tam orta noktası(apeks) ve çıkıştır. Tipik olarak frenlemek/yavaşlamak girişten önce yapılır, dönüşün orta noktasına kadar biraz motosikletin boşta gezmesine izin verilir ve çıkış göründüğünde gaz verilir. Dönüşte fren kullanımında ise apeks noktasına kadar frenler kullanılır. Apeks noktasına yakın ise yumuşak bir şekilde bırakılır. Birden bire bırakmayınız. Dönüşte frenlemeyi öğrenmek istiyorsanız bunu pistlerde yapın. Caddelerde denemeyin ve unutmayın eğer giriş hızınız fazla ise dönüş içinde frenleme hataya pay bırakmaz. Profesyonel eğitim alın.
Aşağıdaki bölüm www.sportrider.com dan çeviridir.
1. Sürüşün bir çok şartlarında ön frenin dik konumda kullanılması en güvenli şekildir. Ancak bazı durumlarda dönüşe frenlerle girmek sizi sorunlu bir durumdan kurtarabilir. Genelde caddede biz ön freni dik konumda kullanırız ve frenlemeyi bıraktıktan sonra motosikletimizi kontra ile yatırarak dönüşe geçiririz. Böylece ön tekerin üzerindeki frenleme ve dönme güçlerinin yolu tutmada dengelenmesinde sizin zora düşmeniz engellenmiş olur. İki güç ayrı ve birbirinden bağımsız tutulmuş olur. Bundan farklı olarak ise fren (ön ve/veya arka) dönüşün içine taşınarak giriş hızınız çok hızlı ise yada dönüş aniden kapanırsa içine düştüğünüz zor durumdan kurtulabilirsiniz. Her iki sorunda da öncelikle hızınızı hala yatar vaziyette iken acele bir şekilde azaltmanız gerekmektedir.
2. Temiz ve kuru bir asfalt da yada yarış pistinde frenleri hafif oranda basılı olarak dönüşe başlamaya yatkınsınızdır ve döndükçe de kademeli olarak bırakırsınız. Başlangıç olarak frenlemenizi hafif tutun ve yatış açınız az olsun. BU talimizi motorunuzun frenle dönüşe karşı nasıl tepki verdiği hakkında iyi bir hisse sahip olana kadar devam ettirin. Ön tarafın toplanma (alta girme-rake açısının küçülmesi) isteğine karşı tetikte olun bu low-side ın alarmıdır. Uygun süratler ve yatış açılarını muhafaza ederek daha fazla fren basıncı ama daha az yatış açısı ve daha fazla yatış açısı ama daha az fren basıncı ile talimlerinizi devam ettiriniz.
3. Çeşitli yatış açısı ve fren basıncı bileşimlerine aşina hale geldiğinizde bu ikisi arasındaki ters orantılı etkileşimi bulacaksınız. Yatış açısı arttıkça fren basıncı azaltılmalı yada tersi durumda fren basıncı artırıldıkça yatış açısı azaltılmalıdır. İdeal olarak hangi yatış açısının ne ölçüde fren basıncını kaldıracağını bilmenizdir. Belli bir basınçtaki fren uygulamasının karşılığındaki güvenli yatış açısını bilmelisiniz. Bu bileşime aşina olunduktan sonra yatışa başlayınca düzgün tarzda frenleri bırakmaya (basıncı gevşetmeye) konsantre olun. Frenleme ile dönüş güçlerini dengeleyin ki motorunuzun önü dalmasın yada bu işlemler sırasında bariz bir şekilde kalkmasın.
4. Yarışçıların maksimum yatış açısında en fazla fren baskısını uygulamaları en üst düzeydir ki rakiplerinin önüne geçsinler ve iyi bir tur zamanı elde etsinler. Cadde sürücüleri ki limitleri bilmeleri değişik sebeplerden en önemli noktadır. Eğer motorunuzun neleri yapabileceği konusunda tam bir bilgiye sahipseniz kör bir dönüşe hazır yada dönüşün ortasındaki bir engeli bertaraf etmeğe daha hazır olursunuz. Frenlemeyi dönüşün içine taşımanın ikinci bir avantajı da ön frenin kullanılmasıyla motosikletin geometrisi dikleşir (sadece teleskopik çatallı sistemde) ve ön tekere ağırlık daha fazla aktarılarak motorun biraz fren uygulamasıyla daha çabuk dönmesini sağlamasıdır. Bu teknik de ustalaştığınızda motorunuzun ayarlarını bu duruma uygun değiştirebilir ve diğer alanlarda da avantaj sağlayabilirsiniz.
Yazar: Alpaslan Kuzucan